DURSUNBEY'in tanıtımına önemli katkı sunan kültür elçesi BARANA ekibi, Bitlis'in Ahlat ilçesinde düzenlenen 1071 Malazgirt Zaferi'nin 947'inci yıl dönümü kutlamalarında gösteri yapacak.
Dursunbey Folklor ve Araştırma Derneği (DUFAD) bünyesinde BARANA kültürünü yaşatmak amacıyla oluşturulah ekip gösteri yapacağı "1071 Malazgirt Zaferi" kutlamaları için ilçe meydanından yolcu edildi. / Rahmi Kireç / Dursunbey
BARANA KÜLTÜRÜ NEDİR?
Barana kelimesi Farsça Barhana (Barhane) kelimesinden gelmektedir.Halk arasında konak, han gibi anlamlarda kullanılan bu kelime zamanla barana şekline dönüşerek topluluk adı olarak kullanılmıştır.
Bugün Anadolu’nun çeşitli yörelerinde gezek,oturak,sıra gecesi ve şeker bağlaması gibi adlarla sürdürülen geleneklerle benzerlikler de göstermektedir.
Esasen gençlerin kendilerini eğittikleri bir örgütlenme olan Barana’da eğlence bir araçtır. Daha sonraları toplumsal değişimlerin etkisiyle eğlence ön plana çıkmıştır. Her yıl hasat bitiminde eylül ortası veya ekim başı gibi başlayıp Hıdrelleze kadar devam eden bu gelenek Balıkesir’in Dursunbey İlçesi’nde görülmektedir.
Hasat bitiminde Barana kurmak isteyen arkadaşlar biraraya gelerek Barana’yı oluştururlar.Bu aşamada önemli olan Barana’nın ismi ile görev bölümüdür. Barana’da beş önemli görev vardır.Bunlar için seçimler yapılır:
Patron veya Başkan: Gençler arasında ve toplumda sayılan ve sevilen birisi seçilir.
Hakim veya Başkan Yardımcısı: Başkan olmadığı zaman onun yerine geçer.
Çavuş: Tarafsız ve adaletli birisi seçilir.
Çavuş yardımcıları veya Falakacı: Güçlü kuvvetli ve saygılı kişilerden seçilir.
Seçimlerin ardından ilk toplantının nerede yapılacağı kararlaştırılır.Toplantının günü ve seçilenler cep defterine yazılır. Barana üyeleri 16 veya 17 kişiden oluşur. Ayrıca Barana üyeleri arasında en fazla üç yaş fark olması gerekir. Barana grupları akranlar arasında kurulur.
İlk toplantı bir evde yapılır ve bu toplantılar kan kardeşliğini sembolize ettiği için “kanlı pilav” olarak ifade edilir.
Barana’nın İşleyişi
Barana üyeleri seçimin ardından bir Pazar akşamı sohbetin yapılacağı evde buluşmak üzere ayrılırlar. Ev sahibi dümbelek, tef ve zilli maşadan oluşan müzik aletlerini bir çuvalın içine koyup evine götürür. Ailesine, Pazar akşamı evde toplantı yapılacağını ve hazırlık yapmalarını ister.
Aileler yıllardır bu uygulamayı bildikleri için oğullarının barana üyesi olmasından gurur duyarak, büyük bir mutlulukla hazırlıklarını tamamlayıp Pazar akşamını iple çekerler. Pazar akşamı Barana üyelerinin tamamı sohbetin yapılacağı evin en yakınındaki camiye giderek yatsı namazını kılarlar.
Cami çıkışında birlikte eve doğru yönelirler ve belli bir mesafeden sonra başkanın işaret vermesiyle ‘Sabahtan Kavuştum’ türküsünü söylemeye başlarlar.
(Parçanın ilk dörtlüğü)
Sabahtan kavuştum ben bir güzele
Güzel senin uykuların uçtu mu
Senin gönlün yad ellere düştü mü
Gülün bir tanesi sen kerem eyle (ben yandım)
Eve geldiklerinde merdiven dibinde şu parçaya geçilir:
Küçüğüm nereden gelirsin
Gasaved gönlümü alırsın (ben yandım)
Ergeç sen benim olursun
Gasaved gönlümü alırsın (ben yandım)
Ev sahipleri türküyü duyar duymaz kapının önüne çıkarlar ve gelenleri karşılarlar. Misafirler tek tek “hoş geldiniz, sefa getirdiniz” denilerek içeri alınırlar. Avluda hep birlikte bir iki dönüp oynadıktan sonra sohbetin yapılacağı odaya çıkılır. Onları oda kapısında ev sahibi ve barana üyesi karşılar ve ‘evimize hoş geldiniz!’diyerek içeri alır. Odaya girişte belli bir sıra yoktur ama genellikle başkan önce diğer üyeler onun ardından içeri girmeye özen gösterirler.
Oda ocaklığı(şömine) olan evin geniş odasına geçilir. İçeride hasırlar serilidir. Hasırların üstünde kilimler, odanın kenarlarında yastıklar vardır. Yastıkların hemen önünde ise oturanların rahat etmesini sağlayan minderler bulunur. Ocaklığın yanı başına başkan tam bağdaş kurarak oturur,o nun karşısına hakim oturur. Barana Başı’nın “rahat oturun” demesiyle sohbete şu türküyle başlanır:
Eminemin çam dibinde sesi var
Varın bakın bohçasında nesi var
Bir yazmayla top püsküllü fesi var
Aman Eminem kalk gidelim dağlara
Mekân tutalım mor sümbüllü dağlara
Hakimin yanında çavuşun yardımcıları gelecek şekilde gençler karşılıklı otururlar. Başkan gibi rahat oturan sadece hakimdir. Diğerleri diz üstü otururlar.Ev sahibi barana üyesi ve onun en can arkadaşları kapı açık ise kapının dışında dururlar.Herhangi bir hizmet görmek için hazır olurlar.
Eve girildikten sonra merdiven başında, oturulurken, söyleşiye başlarken hep ayrı özel ezgiler çalınıp koro halinde söylenir. Kırık hava,bkarşılama ve zeybek oynanır. Oyunlar esnasında oyunu bırakan kaşıkları bir arkadaşının önüne bırakır. Bu şekilde herkes oynamış olur. Başkanın “herrol” komutu ile oyunlara ara verilir.Ardından en yaygını “yüzük oyunu” olmak üzere çeşitli eğlencelik oyunlar oynanır. Daha sonra yemek yenir, kahveler içilir, masallar öyküler anlatılır, çeşitli konularda söyleşilir ve “Sohbet Övme” gibi çok özel ezgiler okunur.
Sohbet Övme Türküsünün ilk dörtlüğü şöyledir:
Uzun çarşı baştan başa
Keklik seker taştan taşa
Geçmiş olsun (...........) paşa
Sevdiğim bir o,saydığım bir o
Olacak sohbet senindir
Senindir,gerçek senindir.
Sohbet Övmede ayrıca o geceki ve gelecek toplantının söyleşilerini yapacak kişiler açıklanır. Sohbetin bir de yargılama bölümü vardır. Bu bölümde suçlular yargılanır ve suçlarına göre cezalara çarptırılır. Kumar oynamak,yalan söylemek,sarhoş olmak ve benzeri davranışlar suç sayılmakta ve suçlulara cezaları hemen uygulanmaktadır.
Gizlilik Barana’nın önemli özelliklerinden biridir.Söyleşi yerinin açıklanması yasaktır. Sohbet ahbapları birbirlerini sevmek, saymak ve birbirlerine yardımcı olmakla yükümlüdürler. Baranalar tümüyle toplumsal,ahlaksal ve eğitsel bir kurum niteliğindedir.
Dursunbey Baranası Türk geleneklerini sürdürmektedir.
