Asıl iş kavramı, İş Kanunu açısından önem arz etmekle birlikte özellikle son dönemde hükûmetin asıl işi yapan taşeron işçilere kadro vereceğini beyan etmesiyle daha da önem kazanır hale geldi.
Asıl işin ne olduğu, yardımcı işin ne olduğu ya da kimlerin asıl işi yaptığı tartışmaları sürüp gidiyor.

İş Kanunu açısından asıl işin önemi
İş Kanunu bakımından asıl işin önemi, bu kanunun 3 üncü maddesinden kaynaklanıyor.
Buna maddeye göre “Bir işverenden, iş yerinde yürütmekte olduğu hizmet veya mal üretimine yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işin ve işletmenin gereği ile teknolojik sebeplerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu işle ilgili görevlendirdiği tüm işçilerini sadece bu iş yerinde aldığı işte çalıştıran diğer iş veren ile iş almış olduğu iş veren arasındaki ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir”.
Uygulamada taşeron ilişkisi olarak belirlenen bu asıl işveren – alt işveren ilişkisinin ön şartlarından bir tanesi, kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, asıl işveren – alt işveren ilişkisinin ya yardımcı işlerde ya da “işletmenin/işin gereği/teknolojik nedenlerle asıl işin bir bölümünde kurulabiliyor olmasıdır.
Yani, asıl işin tamamında, normal şartlar altında, asıl işveren alt işveren (taşeron) ilişkisi kurulamaz. Bu genel kural olmakla beraber, bunun istisnaları da vardır. Bunların ikisi çok önemli olup her yerde karşımıza çıkmaktadır.
Hastanelerde ve Belediyelerde asıl işin taşerona verilmesi
Evet yukarıda, asıl işin alt işverene verilemeyeceğini yazdık. Ama kanunla getirilen bu yasağın, yine kanunlarla ortaya konan 2 istisnası vardır.
Bunlardan bir tanesini daha önce yazdık. Buradaki linkten okuyabileceğiniz yazıda da görüleceği üzere hastanelerde asıl iş taşerona verilebilmektedir.
Aynı şekilde belediyelere de bu konuda bir istisna getirilmiş olup bunlar da asıl işlerini taşerona verebilir.
Asıl iş tanımı neden önemli?
Bunun en temel nedeni; sağlık hizmetleri ile belediye faaliyetleri hariç diğer kurumlardaki asıl işlerin alt işverene yani taşerona verilememesidir. O halde örneğin bir kamu kurumunda, asıl iş taşeron firmaya verilmişse, burada çalışan taşeron işçilerinin durumu ne olacaktır?
Bu sorunun cevabını Yargıtay kararlarından da rahatça bulmaktayız: Muvazaa. Evet, yukarıdaki istisnalar dışında, asıl iş alt işverene verildiğinde mahkemelerce muvazaa kararı verilmekte ve alt işveren işçileri en başından beri asıl işverenin işçisi sayılmaktadır.
Muvazaa nedir?
Şu yazımızda, taşeron işçisi ile kadrolu işçinin aynı işi neden yapamayacağını anlatmış ve bu durumun neden muvazaaya sebep olacağını açıklamıştık. Muvazaa; asıl işveren ile alt işveren arasındaki alt işverenlik ilişkisinin mahkeme kararıyla hileli olduğunun tespitidir. Bu tespitin en bariz sonucu ise, taşeron işçilerinin, en başından beri asıl işveren işçileri olarak kabul edilmeleridir. Bu sayede, işçiler geriye dönük hak kayıplarını kamu kurumlarından talep etmekte ve önemli kazançlar elde etmektedir. Bu konuda kamuoyundaki en önemli örnek ise hepinizin duyduğu gibi Karayolları Genel Müdürlüğü taşeron işçileridir. Karayolları Genel Müdürlüğünün işçileri ile aynı işi yaptıkları mahkeme kararıyla tespit edilen taşeron işçiler açısından mahkemeler muvazaa kararı vermekte ve bu işçiler en başından beri Karayolları Genel Müdürlüğünün işçisi sayılmaktadır.

Yardımcı iş nedir?
İş Kanununda açıkça yazdığı üzere, yardımcı işlerin alt işveren verilebileceğini görmüştük. Peki yardımcı iş nedir? Yardımcı işin tanımı Alt İşverenlik Yönetmeliğinde yapılmıştır. Buna göre yardımcı iş; iş yerinde yürütülmekte olan mal veya hizmet üretimiyle ilgili olmakla beraber doğrudan doğruya üretim organizasyonunun içinde yer almayan, üretimin zorunlu bir unsuru olarak kabul edilmeyen ancak asıl iş devam ettiği müddetçe devam eden ve asıl işe bağımlı olan işi ifade eder.
Bunu örneklerle açıklamak gerekirse; bir kamu kurumundaki temizlik, yemek hazırlama vb. işler yardımcı işlerdir. Mesela bir hastanede, binanın ve odaların temizliği işi yardımcı iştir. Ya da karayolları genel müdürlüğünde temizlik yapma işi yardımcı iştir.
Bir işin yardımcı iş olup olmadığını anlamanın en kolay yolu şudur: Yapılan iş o kurumun asıl işi midir, değil midir? Bu sorunun cevabı verildiğinde yardımcı işin ne olduğu daha rahat anlaşılacaktır. O halde daha önemli olan kavramımız asıl iştir.
Asıl iş nedir?
Asıl işim tanımı da Alt İşverenlik Yönetmeliğinde yapılmıştır. Buradaki tanıma göre asıl işin; mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan iş olduğunu söyleyebiliriz.
Bu tanımı somutlaştıralım ve örneklerle anlatalım:
Hastanede yapılan asıl iş elbette ki sağlık hizmetleridir. Hasta bakıcılığı ve tedavi hizmetleri bunların başında gelir.
Karayolları Genel Müdürlüğünde asıl iş yol yapım işleridir.
Belediyede asıl işler toplu taşıma hizmeti, park bahçe hizmeti, çevre koruma işlemleri vb. şeklinde artırılabilir.
Tapu dairesinde asıl iş tapu işlemleridir.
Hastaların kabul, kayıt, randevularının takibi, çağırma ve karşılama, hastaya ait dokümanın bilgisayardan çıkarılması ve kendisine verilmesi, hasta dosyası oluşturma ve kapatma, sağlık tesislerini ilgilendiren farklı bilgilerin bilgisayarlara girilmesi, arşiv tutulması, dosyalama işlerinin yapılması yardımcı iştir.
Yukarıdaki örneklerden görüleceği üzere, her iş ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Taşeron işçisi, yaptığı işin asıl iş olup olmadığını merak ediyorsa şu soruyu kendine sormalıdır:

BENİM YAPTIĞIM BU İŞ, KURUMUN ASIL İŞİ Mİ?

Bu sorunun cevabı hem kolaydır hem de zordur. Bazı işler için peşinen cevap verilebilir. Eğer asıl işi yemek yapmak olmayan bir kamu kurumunda yemek hazırlıyorsanız ya da bir kamu kurumunda oda  temizliği yapıyorsanız yaptığınız işe asıl iş diyemezsiniz. Yemek yapmak ya da odayı temizlemek, o kamu kurumunun yardımcı işleridir.
Ama örneğin bir kamu kurumunda büroda masa işi yapıyorsanız, mesela VHKİ olarak çalıştırılıyorsanız, ya da bir müdürün sekreterliğini yapıyorsanız, ya da memurların ofiste yaptığı işler size yaptırılıyorsa asıl işi yapıyorsunuz demektir.
Asıl iş mi yapıyorum yoksa yardımcı iş mi? Bu sorulara samimi cevaplar vererek bulabilirsiniz.
Ben tam olarak ne iş yapıyorum?
Çalıştığım kamu kurumunun asıl faaliyet alanı / asıl iş nedir?
Yardımcı işler
Bakanlık taşra teşkilatlarında asıl iş
Hastanelerde asıl iş
Eğer sizin yaptığınız iş, aynı zamanda kamu kurumunun asıl işiyse, o zaman siz asıl işte çalışıyorsunuz demektir.
Asıl iş / yardımcı iş tespiti “işyeri” bazında yapılmalıdır. Yani bir iş A işyerinde asıl işken, aynı iş B işyerinde yardımcı iş olabilir.
Asıl işlerin neler olduğundan bahsetmeden önce genel kural olarak yardımcı iş kabul edilen işlerden bahsetmekte yarar vardır. Bu işler doğası gereği bütün kamu kurumlarında yardımcı iş olarak kabul edilir. Buna göre; güvenlik, temizlik (oda-bina vb. temizlik) ve yemek işleri, kamu kurumlarında elektrik teknikerliği, santral operatörlüğü gibi işler –normal şartlar altında- yardımcı işlerdir.
İl sağlık müdürlüğü, malmüdürlüğü, milli eğitim müdürlüğü, gençlik ve spor il müdürlüğü gibi bakanlıkların il yapılanmalarında ofis ortamında büro işi yapanların, sekreterlerin, muhasebe vb. işleri yapanların asıl işi yaptığını söylemek mümkündür. Buralarda temizlik, kalorifercilik, güvenlik, yemek vb. faaliyetleri yapan işçiler ise yardımcı işleri yapmaktadır.
Hastanelerde asıl iş sağlık hizmeti yürütmektir. Buna göre sağlık hizmeti gerçekleştirenler ile yardımcı sağlık hizmeti gerçekleştirenlerin yaptığı işler asıl iştir.
Hastanelerde asıl iş yapanlar:
Doktorlar, diş hekimleri, eczacılar ve veteriner hekim
Fizyoterapist, ebe – hemşire, biyolog, psikolog ya da diyetisyen
Laborantlar, anestezistler, röntgen teknisyenleri ile diğer sağlık teknisyenleri
Hasta bakıcı personel, tıbbi sekreterler, acil tıp uzmanları
Burada unvanını anmadığımız ama sağlıkla ilgili lise / yüksekokul / lisans derecesinde mezuniyeti olup mezun olduğu alanlarda çalışanlar

Belediyelerde asıl iş
Hastanelerde otomasyon, veri girişi, hasta karşılama ve yönlendirme, hastaya doküman verilmesi, arşiv tutma ve dosyalama, elektrik teknikerliği, bilgisayar teknikerliği, bilgi işlem faaliyetleri, yemek hazırlama işleri, kat temizliği işleri yardımcı iştir.
Belediyelerin temel işi belediyecilik hizmeti yürütmektir. Peki bunun kapsamı nedir? Bunu anlamanın en kolay yolu 5393 sayılı Belediye Kanununa bakmaktır. Bu kanunda belediyelerin görev ve sorumlulukları tek tek sayılmıştır. O halde belediyelerde asıl işler, kanunda belediyelere verilen aşağıdaki görevlerden ibarettir:
İmar, su kanalizasyon, ulaşım ve benzeri kentsel alt yapı işleri
Coğrafi ve kent bilgi sistemi kurma işleri
Çevre ve çevre sağlığı hizmetleri, temizlik ve katı atık işleri, çöp toplama faaliyetleri
Zabıta faaliyetleri, itfaiye işleri, acil yardım işleri , kurtarma ve ambulans faaliyetleri
Şehir içi trafik üzerine faaliyetler
Defin ve mezarlıklarla ilgili faaliyetler
Ağaçlandırma faaliyetleri, park, bahçe ve yeşil alan işleri
Kültür ve sanat faaliyetleri, turizm ve tanıtım işleri, gençlik ve spor orta ve yüksek öğrenim öğrenci yurtlarına ilişkin yürütülen faaliyetler
Sosyal hizmetler ve yardımlar üzerine yapılan faaliyetler, nikah işleri, meslek ve beceri edindirme işleri
Kadınlar için ve çocuklar için açılan konuk evlerine dair faaliyetler
Toplu taşıma faaliyetleri (Metro, otobüs vb.)

Öğrenci yurtlarında asıl iş

Örneğin belediyelerde çevre temizliği yapan yani çöp toplayan işçiler asıl iş yaparken bina içinde kat temizliği / oda temizliği yapan işçiler yardımcı iş yapmaktadır.
Aynı şekilde belediyede toplu taşıma otobüsü süren bir şoför asıl iş yapmaktayken belediye çalışanlarını evlerinden toplayarak işe getiren servis şoförü yardımcı iş yapmaktadır.
Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun (KYK) amacı, yüksek öğrenim görmekte olan öğrencilere kredi vermek, yurt yaptırmak ve yurt işletmesini sağlamak suretiyle Türk gençlerinin yüksek öğrenimini, sosyal ve kültürel gelişimini kolaylaştırmaktır. Bu nedenle aşağıdaki işler asıl iş olarak kabul edilmelidir (Yargıtay 9 H. 2007/1469 E.):
Öğrenci yurtlarında barınma ve yurt işletilmesi faaliyetleri
Öğrenci yurdunda temizlik işleri
Öğrenci yurdunda çamaşır yıkama işleri
Öğrenci yurdunda kalorifer hizmetleri

Karayollarında asıl iş

Kanaatimce yurtlarda yemekhane ve kantin işleri asıl iş değildir. Bunların asıl işe yardımcı işler olduğunu düşünüyorum.
Karayolları Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunda, kurumun görevleri sayılmıştır. O halde bu görevleri fiilen yürüten işçiler asıl işi yapmaktadır. Karayollarında asıl işler:
Otoyol, Devlet ile il yolları ağına giren kara yolları güzergahları ile bunların değişikliklerine ilişkin planları hazırlama işleri
Kara yollarını yapmak, yaptırmak, güvenle kullanılmalarını temin edecek şekilde sürekli bakım altında bulundurma, onarma, işletme faaliyetleri
Otoyollar ve bunların üstünde bulunan bakım ve işletme tesisleri ile hizmet tesislerinin, diğer mal ve hizmet üreten birimleri ile varlıklarının yapımını ve/veya bakım ve onarımını ve/veya işletmesini yapmak ya da denetleme işleri
Kara yollarındaki işaretlemelerin kontrolü faaliyetleri
Yol işaretlerini belirleme faaliyetleri, bu işaretleri uygun yerlere koyma işleri
Görev alanındaki işler için gerekli plan, harita, etüt ve proje işleri ile ar-ge çalışmaları faaliyetleri
Kara yollarının yapımı, bakımı ve onarımı ile emniyet içinde işlemesi için gerekli olan tesisleri hazırlayacağı ve hazırlatacağı planlara ve projelere göre yapma, donatma, işletme, bakımını ve onarımını yapma faaliyetleri
Kara yollarının temizliği işleri, çevre düzenlemesi ve yol boyu ağaçlandırması faaliyetleri ile peyzaj hizmetleri
Tarihi köprülerin bakımları ve onarımları
Üniversitelerde asıl iş
Yükseköğretim Kanununun 12nci maddesinde yüksek öğretim kurumlarının görevleri açık bir şekilde belirtilmiştir. Buna göre; bir yüksek öğretim kurumu olan üniversitelerde asıl işler temel olarak şu şekilde sıralanabilir:
Eğitim – öğretim, bilimsel araştırma, yayım ve danışmanlık yapmak
Eğitim teknolojisini üretme, geliştirme, kullanma ve yaygınlaştırma  üzerine faaliyetler
Huzurevlerinde asıl iş
Tarım ve hayvancılık il müdürlüklerinde asıl iş
Radyo ve televizyonlarda asıl iş
PTT’de asıl iş
Misafirhanelerde asıl iş
Okullarda asıl iş
Halk eğitim merkezlerinde asıl iş

Üniversitelerde teknisyenlik, santral operatörlüğü vb. işlerin yardımcı iş olduğunu kabul etmek gerekir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesinde faaliyet göstermekte olan huzur evleri, yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezleri, konuk evleri vb. yerlerde; bizzat bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde katkı sağlayan doktor, hemşire, psikolog, sosyal çalışmacı vb. asıl işi yaparken; teknisyen, aşçı, bekçi, berber vb. görevliler ise bu açıdan biraz tereddütlü bir durum içindedir.
Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliğinde “Kuruluşta görev yapan teknisyen, teknisyen yardımcısı, kaloriferci, şoför, aşçı, bekçi, berber, hizmetli ve diğer personel görevlerini, ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütür. Kendi alanlarıyla ilgili her çeşit işi gören ve sorumluluğunu taşıyan bu personelin çalışacakları birim, görevleri, çalışma koşul ve esasları yönetim tarafından saptanır.” denerek bu işi yapan çalışanlar ayrı bir yere konulmaktadır.
Ama Huzurevinin tanımı ise şöyle yapılmaktadır: “Huzurevi: 60 yaş ve üzerindeki yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda bakmak, korumak ve bu kişilerin sosyal ve psikolojik gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan yatılı sosyal hizmet kuruluşudur.” Bu bakımdan da huzur evinde kalanların yemek ihtiyaçlarının ya da korunmalarının ve hatta ısınmalarının bile huzurevlerinin görevleri arasında olduğu söylenebilir.
Benim şahsi kanaatim, huzurevlerindeki aşçı, kaloriferci, temizlikçi vb. çalışanların da asıl işi yaptığı yönündedir.
Tarım il müdürlüklerinde tarım ve hayvancılık faaliyetleri üzerine fiilen görev yapanlar asıl işi yapmaktadır. Bunların başında da ziraat mühendisleri, veterinerler vb. gelmektedir.
Radyo ve televizyonlarda asıl işi yapanlar, bizzat radyoculuk ve televizyonculuk faaliyetinin yerine getirilmesini sağlayan ışıkçı, sesçi, kameraman, spiker, sunucu vb. çalışanlardır. Bu unvanlar artırılabilir.
PTT’nin asıl işinin posta hizmeti vermek olduğu tartışmasızdır. Bunun dışında kanunların kendine verdiği yetkiye dayanarak yaptığı her iş de asıl işidir. Özellikle PTT’de taşeron olarak çalışıp posta dağıtıcılığı yapan taşeron işçilerin yaptığı işin asıl iş olduğu kanaatindeyim.
Bazen DSİ bünyesinde, bazen Milli Eğitime bağlı ya da üniversiteye bağlı olarak faaliyet gösteren misafirhaneler bulunmaktadır. Bu misafirhanelerde yapılan işin asıl iş olduğunu söylemek için, misafirhane işletilmesi işinin o kurumun asıl işi olduğunu söylemek gerekir.
Örneğin Kredi ve Yurtlar Kurumu bir öğrenci misafirhanesi işletse, burada yapılan işin asıl iş olduğu söylenebilir. Ya da belediyelere kadınlar ve çocuklar için konukevi açma görevi verildiğinden, belediyece açılacak bir kadın misafirhanesinde yapılan işler de asıl işten sayılabilecektir. Ama diğer kamu kurumlarında yapılan misafirhane vb. faaliyetlerin asıl iş olduğunu söylemek mümkün değildir.
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda yapılan asıl işin “Eğitim ve Öğretim” olduğu tartışmasızdır. O halde buralarda öğretmenler ve diğer idareciler / eğiticiler asıl işi yapmaktadır. Okullarda hizmetli, odacı, müstahdem, kaloriferci ya da diğer teknisyenler yardımcı iş yapmaktadır.
Halk eğitim merkezlerinin asıl işinin eğitim vermek olduğu göz önüne alındığında buralarda usta öğreticilik yapan işçilerin asıl işi yaptığını söylemek mümkündür.
Yanlış Bilinen Hususlar
Aşağıda maddeler halinde saydığım hususlar yanlış bilinmekte ve her yerde telaffuz edilmektedir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
 YANLIŞ  Seninle aynı işi yapan memur varsa asıl işi yapıyorsundur /  DOĞRU  Bu durum, yapılan işi asıl iş yapmaz; muvazaa’ya neden olabilir.
 YANLIŞ  Senin yaptığın iş olmadan kurumda işler yürümezse asıl işi yapıyorsundur. Mesela sen olmasan elektrikler kesilir, hastane çalışmaz olur /  DOĞRU  Yapılan işin önemi o işi asıl iş yapmaz. Bir işi asıl iş yapan, o işin o kurumun ana görevlerinden birisi olmasıdır.
 YANLIŞ  Sen işçileri yönetiyorsan asıl işi yapıyorsundur. Senin yönettiğin işçiler yardımcı iş yapıyordur / DOĞRU  Asıl işin yönetici olup olmamakla ilgisi yoktur.
 YANLIŞ  Kamuda yapılan her iş asıl iştir /  DOĞRU  Kamuda yapılan işlerin bir kısmı asıl işken bir kısmı da bu asıl işin gerçekleştirilmesi için yürütülen yardımcı işlerdir.